یکی از آموزههای دین مبین اسلام که مانند دیگر آموزههای این دین نجاتبخش، سازگاری فراوانی با فطرت انسان دارد، زیارت اهل قبور است. این آموزه ارزشمند علاوه بر اینکه باعث تسلی و تشفی خاطر انسان میشود، بعد معنویت را در انسان تقویت میکند و این امر در زیارت قبور بزرگان و اولیا نمود بیشتری دارد. این نوشتار ضمن پرداختن اجمالی به بحث زیارت به بیان اهمیت و فضیلت زیارت حضرت معصومه(علیهاالسلام) میپردازد.
زیارت چیست؟
برای فهم چیستی زیارت، لازم است تا ابتدا به معنای آن بپردازیم و سپس به پیشینه و نحوه آن توجه کنیم. واژه زیارت در لغت از مادهی «زور» گرفته شده و در معانی روی گرداندن، عدول و مایل شدن از چیزی به چیز دیگر به کار رفته است، همچنین به رو در رو شدن و ملاقات نیز زیارت گویند. به فرد زیارت کننده هم از آن رو زائر گفته میشود که وقتی به زیارت شخصی میرود، از غیر او رو برمیگرداند.[۱] در عرف، زیارت شخصی، عبارت است از آمدن نزد او به قصد تکریم و تعظیم و انس گرفتن با او.[۲]
زیارت اهل قبور، با حضور در محل دفن آنان به قصد بزرگداشت ایشان و سلام دادن بر آنان تحقق مییابد[۳] و روایات زیادی در باب زیارت قبر پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) در منابع روایی اهل سنت نیز وجود دارد.[۴] در منابع حدیثی شیعه هم روایات فراوانی درباره زیارت قبر پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) و اهلبیت(علیهمالسلام) موجود است.[۵] بخشی از روایات مربوط به زیارت قبور که منابع شیعه و اهل سنت نقل شده به اهمیت و ثواب و چگونگی زیارت اشاره دارند.
زندگانی حضرت معصومه
حضرت معصومه(علیهاالسلام) دختر گرامی امام کاظم (علیهالسلام) هفتمین امام شیعیان است و نجمه خاتون مادر گرامی حضرت از بانوان با فضیلت و از اسوههای دیانت، تقوا و شرافت در تاریخ اسلام است. این بانوی گرامی در سال ۱۷۹ هجری قمری در مدینه متولد شد و بعد از امام رضا(علیهالسلام) از با فضیلتترین و عالمترین فرزندان امام موسی کاظم(علیهالسلام) است که دارای مقامی عالی و شامخ در نزد اهل بیت(علیهمالسلام) است.
حضرت معصومه(علیهاالسلام) از ابتدای زندگی خود تحت تعالیم پدر بزرگوارش با معارف اسلام آشنا شد و پس از شهادت امام موسی کاظم(علیهالسلام) همواره در خدمت برادر ارجمندش امام رضا(علیهالسلام) بود تا اینکه مأمون خلیفه وقت عباسی، امام را از مدینه به مرو احضار کرد.
یک سال بعد از رفتن امام رضا(علیهالسلام) به خراسان و در سال ۲۰۱ هجری قمری حضرت معصومه(علیهاالسلام) برای دیدار و یا شاید یاری برادر بزرگوارش از مدینه به مقصد خراسان حرکت کرد. این بانوی گرامی در طول مسیر بیمار شد و سرانجام در شهر قم که محل سکونت شیعیان و ارادتمندان اهلبیت(علیهمالسلام) بود از دنیا رفت و در همانجا به خاک سپرده شد.[۶]
فضیلت زیارت حضرت معصومه
حضرت معصومه(علیهاالسلام) دارای ویژگیهای فراوانی است که در متون روایی ثبت و ضبط گردیده است. یکی از این ویژگیها وجود زیارتنامه اختصاصی برای ایشان است که از امام رضا(علیهالسلام) نقل شده است.
علامه مجلس در این باره مینویسد: «در برخی از کتب زیارات دیدم که علی بن ابراهیم از پدرش ابراهیم بن هاشم از سعد از حضرت امام رضا(علیهالسلام) روایت کرده که فرمود: «ای سعد در نزد شما از ما قبری هست».
سعد میگوید: عرض کردم: فدایت گردم، آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر(علیه السلام) را میفرمایید؟
حضرت فرمود: «آری، هر کس او را زیارت کند درحالیکه عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست. پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزدیک سر او بایست و ۳۴ مرتبه الله اکبر و ۳۳ مرتبه سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمد الله بگو، سپس بگو: السلام علی آدم صفوه الله …». [۷]
امام صادق(علیهالسلام) در روایت گهرباری شهر قم را به واسطه وجود حضرت معصومه(علیهاالسلام) در این شهر، به عنوان یکی از حرمهای اهلبیت(علیهمالسلام) معرفی میکند و میفرماید: «خداوند متعال حرمی دارد که مکه است؛ پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) حرمی دارد و آن مدینه است؛ امیرالمؤمنین(علیهالسلام) حرمی دارد و کوفه است؛ و برای ما حرمی است که قم نام دارد؛ به زودی زنی از فرزندان من در آنجا از دنیا میرود که اسمش فاطمه است و هر کس او را -با معرفت- زیارت کند بهشت بر او واجب است».[۸]
در روایت دیگری هم شخصی به نام سعد بن «سعد» از امام رضا(علیهالسلام) درباره زیارت حضرت معصومه(علیهاالسلام) سؤال کرد و حضرت در پاسخ فرمود: «هر کس او را زیارت کند، پاداش او بهشت». همچنین امام جواد(علیهالسلام) فرمود: «هرکس قبر عمهام در قم را زیارت کند، پاداش او بهشت است».[۹]
آری این پاداش کسی است که با معرفت به حق و جایگاه این بانوی گرامی اسلام به زیارت قبر ایشان برود؛ و اگر برای کسی مقدور نیست تا ایشان را زیارت کند، میتواند از راه دور خدمت حضرت سلام دهد؛ باشد که نام او هم در زمره زائران و ارادتمندان حضرت ثبت و ضبط شود.
برای مطالعه بیشتر به کتاب «بانوی ملکوت» اثر آیت الله کریمی جهرمی مراجعه فرمایید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پینوشت
[۱]. لسان العرب، ابن منظور، تصحیح جمال الدین میر دامادى، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع-دار صادر، چاپ سوم، بیروت، ۱۴۱۴ق، ج۴، ۳۳۵-۳۳۳ و التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۸ش، ج۴، ص۳۳۵-۳۶۴٫
[۲]. همان، ص۳۶۴٫
[۳]. الدروس الشرعیه، شهید اول، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، قم، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۳٫
[۴]. شفاء السقام فی زیاره خیر الانام، تقی الدین سبکی، نشر مشعر، چاپ چهارم، تهران، ۱۴۱۹ق، ص۶۵ به بعد.
[۵]. بحارالانوار الجامعه لدررِ اخبار الائمه الاطهار، علامه مجلسی، تصحیح جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۱۰۰ تا پایان ج۹۹.
[۶]. کتاب قم، حسن قمی، تهران، چاپخانه مجلس، ج۱، ص۲۱۳-۲۱۱٫
[۷]. «أَقُولُ رَأَیْتُ فِی بَعْضِ کُتُبِ الزِّیَارَاتِ حَدَّثَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع قَالَ قَالَ: یَا سَعْدُ عِنْدَکُمْ لَنَا قَبْرٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَبْرُ فَاطِمَهَ بِنْتِ مُوسَى ع قَالَ نَعَمْ مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّهُ فَإِذَا أَتَیْتَ الْقَبْرَ فَقُمْ عِنْدَ رَأْسِهَا مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَهِ وَ کَبِّرْ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ تَکْبِیرَهً وَ سَبِّحْ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ تَسْبِیحَهً وَ احْمَدِ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ تَحْمِیدَهً ثُمَّ قُلِ السَّلَامُ عَلَى آدَمَ صَفْوَهِ اللَّهِ السَّلَام …» که در ادامه تمام این زیارتنامه از امام رضا (علیهالسلام) نقل میشود. بحارالانوار، همان، ج۹۹، ص۲۶۷-۲۶۵٫
[۸]. «إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّهُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَهُ وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَهُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهِ امْرَأَهٌ مِنْ وُلْدِی تُسَمَّى فَاطِمَهَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهُ»، همان، ص۲۶۷٫
[۹]. «حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَهِ فَاطِمَهَ بِنْتِ مُوسَى ع قَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّهُ» و «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّهُ»، کامل الزیارات، ابن قولویه، تصحیح عبدالحسین امینی، ناشر: دار المرتضویه، چاپ اول، نجف اشرف، ۱۳۵۶ش، ص۳۲۴٫