پایگاه فرهنگی مذهبی سلم فضائل، مناقب و سیره امیرالمومنین علی علیه السلام
نوشته های مشابه
[ad_1]
پایگاه فرهنگی مذهبی سلم :
حسن رضا رضائى
مقدمه
عترت طاهرین ـ علیهم السلام ـ بر اساس آیات قرآن و حدیث متواتر ثقلین، همتاى قرآن بوده، و تمسک به یکى از آن دو، بدون دیگرى، مساوى با ترک هر دو ثِقل است و دستیابى به دین کامل، تمسک به هر دو ثِقل است. قرآن و عترت، عصاره نبوت و تداوم بخش رسالت هستند که هدایت بشر را تا قیامت تضمین میکنند.[۱]
قرآن، اسلام مکتوب است و اهل بیت اسلام ناطق.
قرآن، راه است و اهل بیت، رهبر.
قرآن، قانون است و اهل بیت قانونشناس و مجرى قانون.
قرآن مشعل است و امام، مشعلدار و قرآن ، کتاب حکمت است و اهل بیت الگوى حکمت.
در این تحقیق، به این موضوع بررسى میشود که آیا اهل بیت ـ علیهم السلام ـ و ویژگیهاى آنها در قرآن بیان شده است؟
درباره این موضوع باید گفته شود که کلمه «اهل بیت» در قرآن در سه آیه آمده است. آیه اول: سوره قصص آیه ۱۲، «هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ» این آیه اشاره به قصد حضرت موسى ـ علیه السّلام ـ دارد، زمانى که طفل صغیرى بوده و شیر هیچ دایهاى را در کاخ فرعون قبول نمیکرد. خواهر موسى به آنها گفت: «آیا مایلید که من شما را بر خانوادهاى که دایه و پرستار این طفل شوند؛ راهنمایى کنم».
اهل بیت در این آیه داراى هیچ ابهامى نیست چون آن کسى که درخانواده دآیه و پرستار طفل است؛ مادر خانواده است.
آیه دوم، در سوره دهر آیه ۷۳ آمده است که:
«قالُوا أَ تَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ» بعد از آنکه خداوند، بشارت داشتن فرزند را به ساره همسر حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ داده است او به خاطر پیرى خود و همسرش متعجب شده و فرشتگان به او گفتهاند: «آیا از کار خدا متعجب هستى که رحمت و برکات خداوند مخصوص شما اهل بیت رسالت است».
اهل بیت در این آیه نیز داراى هیچ ابهامى نیست و شامل خاندان وخانواده حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ است.
آیه سوم: در سوره‌احزاب آیه ۳۳ آمده است که: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» «براستى که خداوند، میخواهد پلیدى را از شما اهل بیت بزداید و کاملاً پاک و پیراستهتان نماید».
با بررسى و تفسیر و شأن نزول و سیاق آیات فوق، در مییابیم که در دو آیه اول، مراد از «اهل بیت» مشخص بوده و داراى هیچ ابهامى نیست. اما با بررسى سیاق آیه سوم و شأن نزول آن میتوان فهمید که این آیه در مقام بیان مسئله مهمى درباره «اهل بیت» است. براى بررسى این آیه، چند نکته را باید مورد توجّه قرار داد:
نکته اول: آیه «تطهیر» داراى سه تأکید است.
الف. حرف «انّ» که در پى آن «مای» حصر آمده و دلالت دارد که طهارت منحصر در اهل بیت است.
ب. «لام» تأکید که بر سر کلمه «یذهب» آمده تا از ازاله کامل تمام گناهان ومعاصى از اهل بیت پرده بردارد.
ج. جمله «یطهرکم تطهیرا» که در آخر این آیه آمده تا بفهماند، طهارت براى اهل بیت، کامل و بدور از هرگونه شائبه و شبهه است.[۲]
این سه تأکید نشان میدهد که «اهل بیت» خانواده عادى و معمولى نیستند و داراى خصوصیات منحصر بفرد میباشند.
نکته دوم: اراده خداوند در جمله «انما یرید الله…» بر فعل او، یعنى «اذهاب رجس»، و «تطهیر» تعلق گرفته و چنین ارادهاى جز ارادهى تکوینى نیست چرا که اراده تشریعى به فعل دیگران تعلق خواهد گرفت نه به فعل صاحب اراده، همچنین سیاق آیه در مقام مدح و ستایش اهل بیت است و اگر این اراده تشریعى بود؛ مختص به گروه خاصى نبود و این مدح و ستایش نیز موردى نداشت.
نکته سوم: با ملاحظه موارد استعمال لفظ «رجس» در قرآن (مائده، آیه ۹۰؛ انعام، ۱۲۵؛ یونس، ۱۰۰) میتوان گفت: این لفظ هم شامل پلیدى محسوس و ظاهرى میشود و هم شامل آلودگى معنوى و نامحسوس.[۳] و شکى نیست که مقصود «رجس» در آیه تطهیر ( که با الف و لام نیز آمده) شامل تمام گناهان میشود.[۴]
نکته چهارم: علماء اهل تسنن با توجه به معناى لغوى «اهل بیت»، آیهرا به خانواده و همسران پیامبر تفسیر میکنند.[۵] اما در پاسخ باید گفت که درست است. در کتابهاى لغت، کلمه «اهل بیت» به معناى اهل خانواده (اعم از پدر، مادر، فرزندان و…) و خاندان آمده است.[۶] اما سیاق آیه تطهیر نشان میدهد که «اهل بیت» در این آیه افراد خاص از خانواده هستند و شامل همسران پیامبر اسلام ـ صلّى الله علیه و آله ـ میشود چون اگر شامل آنها میشد لازم بود ضمیر «عنکم» که مذکر است به «عنکنّ» تبدیل شود.[۷] علاوه بر آن روایات که تبیین کننده مجهولات و تأویل کننده متشابهات قرآن هستند؛ استفاده میشود.
که در این قسمت از آیه (مانند بعضى از آیات) جداگانه نازل شده است و به هنگام جمعآورى آیات قرآن، در کنار این آیات قرار گرفته است.[۸] و روایات بوضوح، مصداق «اهل بیت» در این آیه را بیان کردند. طبری[۹] در تفسیر خود «۱۷» حدیث و جلال الدین سیوطى،[۱۰] در الدر المنثور، «۱۴» حدیث را نقل نمودهاند که سند همه آنها به صحابه و تابعین (همچون: ابوسعید خدرى، انس بن مالک، ابواسحاق، ابوهریره، ابو حمراء، سعد بن وقاص، على بن حسین، عایشه، ابن عباس و…» منتهى میگردد.
بر طبق این احادیث، پیامبر اسلام ـ صلّى الله علیه و آله ـ کساء یا عباء بر سر پنج تن (پیامبر، على، فاطمه،حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ ) افکند و ام سلمه که قصد ورود به آن را داشت؛ منع نمود و این جمله را فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت من میباشند، پروردگارا! پلیدى را از آنها دور ساز».[۱۱]
آیات زیادى در شأن و منزلت «اهل بیت» نازل شده است تا جایى که ابن عباس روایت کرده که درباره على ـ علیه السّلام ـ به تنهایى، سیصد آیه نازل شده است.[۱۲] و برخى دیگر گفتهاند: که ربع آیات قرآن در مورد اهل بیت میباشند[۱۳]. و از باب نمونه «۶۰» آیه را با شأن نزول ذکر کردهاند که به اعتراف بزرگان اهل سنت درباره اهل بیت نازل شده است.
در این جا به نمونههایى از آیات که شیعه و سنى در آن اتفاق نظر دارند که درباره اهل بیت نازل شده را ذکر مینمائیم:
۱. آیه مودّت: خداوند متعال میفرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِى الْقُرْبى»[۱۴]
«به مردم بگو! براى تبلیغ و رسالت، پاداش از شما نمیخواهم؛ مگر مودت و دوستى خویشانم».
صحیح مسلم و صحیح بخارى و مسند احمد بن حنبل و تفسیر ثعلبى همگى از ابن عباس نقل کردهاند که وقتى این آیه نازل شده مسلمانان از پیامبر سئوال کردند؛ اقرباى شما چه کسانى هستند؟ پیامبر فرمود: آنها على و فاطمه و دو فرزندانشان (حسن و حسین) هستند.[۱۵]
۲. آیه مباهله: خداوند در سوره نساء آیه ۴۷ میفرماید: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِسائَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ…»[۱۶]
پس هرکس با تو در مقام مجادله برآید درباره عیسى، بعد از آنکه بوحى خدا بر احوال او آگاهى یافتى با او بگو: بیائید و ما و شما با فرزندان و زنان خود به مباهله برخیزیم…».
مفسرین شیعه و سنى اتفاق نظر دارند که لفظ «ابنائنا» اشاره به امام حسن و امام حسین و لفظ «نسائنا و انفسنا» به ترتیب به فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ و حضرت على ـ علیه السّلام ـ شامل میشود. مسلم و ترمذى در کتابهاى خود در باب فضایل على ـ علیه السّلام ـ از سعید بن وقاص روایت کردهاند: وقتى که این آیه نازل شده پیامبر، على و فاطمه و حسن و حسین را فراخواند و سپس فرمود: خداوندا، اینان اهل من میباشند.[۱۷]
۳. آیه کلمات: قرآن، داستان توبه حضرت آدم را چنین بیان میکند:«فتلقیّ آدم من ربّهِ کلماتٍ فتاب علیه انه هو التراب الرحیم»[۱۸] حضرت آدم از پروردگارش کلماتى را فراگرفت پس توبه او را پذیرفت، همانا خداوند توبه پذیر و مهربان است.
جلال الدین سیوطى در تفسیر «الدر المنثور» در ذیل همین آیه از ابن عباس روایت کرده که گفت از رسول خدا درباره کلمات که حضرت آدم از خداوند دریافت کرد و موجب پذیرش توبه شد سئوال کردم، پیامبر فرمود: «حضرت آدم به حق محمد و على و فاطمه و حسن و حسین از خداوند طلب بخشش کرد و خداوند هم پذیرفت».[۱۹]
۴. آیاتى که در شأن اهل بیت به خصوص درباره حضرت على ـ علیه السّلام ـ نازل شده، بسیار زیاداست ما براى اختصار فقط به آدرس سورهها و آیات اکتفا میکنیم:[۲۰] آیات برائت (توبه، ۱)، آیه سقآیه الحاج (توبه، ۱۹)، آیه صالح المؤمنین (تحریم، ۴)، آیه حکمت (بقره، ۲۶۹)، آیه بینه (هود، ۱۷)، آیه صد یقول (حدید، ۱۹)، آیه نور (حدید، ۲۸)، آیه انذار (شعراء، ۲۱۴)، آیه مرج البحرین (الرحمن، ۱۹ ـ ۲۲)، آیه نجوى (مجادله، ۱۲)، آیه سابقون (واقعه، ۱۰ ـ ۱۱)، آیه محبت (مریم، ۹۶؛ مائده، ۵۴)، آیه انفاق (بقره، ۲۷۴)، آیه حبل الله (ال عمران، ۱۰۳)، آیه راسخان در علم (ال عمران، ۷)، آیه ولایت (مائده، ۵۵)، آیه علم الکتاب (رعد، ۱۳)، اهل الذکر (نحل، ۴۳)، و… .
گوشههاى از شأن و منزلت اهل بیت را در قرآن به رشته تحریر در آوردم و هیچ کس را قادر به انکار این آیات نیست، و تمام فرق مسلمین اعم از شیعه وسنى به این واقعیت اعتراف دارند که اهل بیت(علیهم السلام) حلقه ناگسستنى قرآن هستند و قرآن بدون اهل بیت و اهل بیت بدون قرآن، نمیتوانند این کشتى پرتلاطم هدایت را به مقصد برسانند. امیدواریم بتوانیم با تمسک به قران و تبعیت از اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) ،در صراط مستقیم را مسى تکامل و سعادت را بپیماییم«انشاءالله» ..
